Zamonaviy oral kontratseptiv tabletkalari ikki xil turdagi sintetik estrogendan birini o‘zida saqlaydi: etinilestrodiol va mestranol. Ulardagi estrogen miqdoriga qarab bir necha guruhga bo‘lish mumkin: mikrodozali (yarina, lindinet, novinet, logest, mersilon, tri-mersi); kichik dozali (silest, marvelon, femoden, regulon, janin, belara, miniziston, mikroginon); o‘rta dozali (diane-35, demulen, trikvilar, tri-regol, triziston, mivane); yuqori dozali (ovidon, non-vilon).

Qoidasiga rioya qilib qo‘llanilsa samaradorligi 99,9%ni tashkil qiladi. Ammo real hayotdagi statistikaga ko‘ra samaradorlik 92−95%ni tashkil qiladi. Chunki 60% ayollar hech bo‘lmaganda bitta tabletkani ichishni unutadilar. 30% esa bir siklda 3 ta tablektani vaqtida ichishni unutadilar.

Kontratseptiv tabletkalarning ta’sir ko‘rsatish tarzi ovulyatsiyaga turtki beruvchi gonadotropin gormonining ishlashiga to‘sqinlik qilishga asoslangan. Undan tashqari tabletkalar endometriyni ham ingichkalashtirib, urug‘langan tuxum hujayraning implantatsiyasiga yaroqsiz qilib qo‘yadi. Bachadon bo‘yni suyuqligi o‘z sifatini yo‘qotadi va spermatozoidlarni o‘tkazmaydigan holatga keladi. Bachadon naylari qisqarishlari kamayadi va nay ichi suyuqligi ishlab chiqarish o‘zgargani sababli tuxum hujayra va spermaning bachadon naylari bo‘ylab harakatlanishini qiyinlashtiradi.

Kontratseptiv tabletkalarning homiladorlikdan saqlashdan tashqari yana qanaqa foydali tomonlari bor?

Hayz siklini muvozanatlashtiradi, hayz qonini, hayz davri og‘riqlarini kamaytiradi, ayniqsa ko‘p qon yo‘qotadigan ayollarda temir tanqisligi anemiyasi kuchayishidan saqlaydi. Undan tashqari endometriy, tuxumdon va to‘g‘ri ichak saratonidan, tuxumdon kistasi o‘sishidan, ko‘krak xavfsiz o‘smalaridan, bachadon tashqarisida homiladorlikdan, suyaklarda kalsiy miqdori kamayishidan, revmatoid artritdan, ugri toshishidan himoya qiladi. Tuxumdon yallig‘lanish xavfini ham kamaytiradi. Ko‘pgina tabletkalar tarkibida sintetik progesteronning ma’lum turlari bo‘lib, ular ayolda erkak gormoni miqdorini kamaytiradi.

Zamonaviy kontratseptiv tabletkalarda estrogen va progesteron miqdorlari ilk chiqarilgan tabletkalarga nisbatan sezilarli darajada kamaytirilgan. Bu esa nojo‘ya ta’sirlarni (ko‘ngil aynishi, qorin dam bo‘lishi, ko‘krak bezlarining shishishi kabi) ham kamayishiga olib kelgan.

Kontratseptiv tabletkalarni quyidagi holatlarda qo‘llab bo‘lmaydi:

- homiladorlik;

- tug‘ruqdan 6 haftadan kam muddat o‘tgan davrda va emizish;

- 35 yosh va undan kattalarda chekish odati bo‘lsa ( kuniga 15 ta sigaret);

- gipertoniya (qon bosimi 160/100 dan baland bo‘lganda);

- mavjud yoki ilgari o‘tkazilgan tromboembolizm;

- yurak ishemik kasalligi;

- insult yoki miokard infarkti holatini boshdan kechirganlarga;

- yurakdagi klapan kasalliklari va asoratlarida;

- nevrologik buzuqliklari bo‘lgan migren;

- ko‘rak bezi saratoni;

- retinopatiya, nefropatiya va neyropatiyali diabet;

- jigar sirrozi;

- jigar o‘smasi.

Qanday salbiy ta’sirlari kuzatilishi mumkin?

Ko‘pincha (10-30% holatlarda) tabletka qabul qilingandan keyingi ilk 3-6 siklda hayz oldidan yoki sikl o‘rtasida qonli ajralmalar kelishi kuzatiladi. Ayolda ko‘ngil aynishi, sut bezlarida og‘riq, kayfiyatning o‘zgarishi, vazn ortishi (yilda 1-1,5 kg) kabi shikoyatlar bo‘lishi mumkin. Nojo‘ya ta’sirlaridan estrogen miqdori ko‘p bo‘lgan tabletkalarda venalar trombozi, yurak kasalliklari, o‘tqop−tosh kasalliklari avj olishi mumkin, muntazam qabul qilish esa ko‘krak va bachadon xavfli o‘smasi xavfini ham oshirishi mumkin.

Ko‘pgina mamlakatlarda kontratseptiv tabltekalarni tayinlash faqat shifokor nazorati ostida amalga oshiriladi va retsept bilan tarqatiladi. Tabletkalarni tayinlashdan oldin ayol ginekolog ko‘rigidan o‘tishi kerak. Buning asosiy maqsadi tabletakalarni qanday qabul qilish, nojo‘ya ta’sirlari, qachon va qanday kasalliklarda mumkin emasligi, agar vaqtida ichishni unutib qo‘ysa nimalar qilish kerakligi haqida batafsil ma’lumot berishdir. Tabletkalarni qaysi kuni boshlash turiga qarab har xil bo‘lishi mumkin. Yo‘riqnomasini o‘qib shunga amal qilish kerak.

Qadoqda 21 dona tabletka bo‘lgan kontratseptiv vositalarni uzluksiz qabul qilish faqat ko‘p va og‘riqli hayz keladigan yosh ayollar yoki hayz muddatini surish uchun 2-3 oy uzluksiz ichish mumkin.

EKU muolajasiga tayyorlash davomida ham kontratseptiv tabletkalar hayz siklini muvozantga keltirish va follikulalar yetilshini kuchaytirish uchun tayinlanadi.

Siklning ilk 7 kunigacha muddatda bitta yoki undan ko‘p tabletka ichishni unutsa, ovulyatsiya bo‘lish ehtimoli oshib, homilador bo‘lib qolish mumkin bo‘ladi. Agar siklning keyingi kunlari (8-21) unutilsa, ovulyatsiya bo‘lish ehtimoli juda kam bo‘ladi. Agar ikkita qadoq qabul qilish o‘rtasida 7 kundan ko‘p vaqt o‘tsa ham homilador bo‘lish ehtimoli oshadi.

Tarkibida faqat progestin gormoni bo‘lgan progestagen tabletkalar ham qo‘llaniladi. Tabletka, inyeksiya, implant shaklidagi turlari ham mavjud. Progestin – progesteron gormoni sun’iy analoglarining umumiy nomi. Samardorligi 99 % ni tashkil qiladi. U ko‘proq estrogen gormoni olish mumkin bo‘lmagan ayollarga, emizikli ayollarga, bosh og‘rig‘i va migreni bor ayollarga, endometriozi, anemiyaning ayrim turlari va yana epilipsiyaga qarshi dori qabul qiladigan ayollarga tavsiya etiladi. Progestagen preparatlarni homiladorlikka, noma’lum sababli bachadon qonashlarida, ko‘krak bezi saratonida qo‘llash mumkin emas. Jigar sirrozi, o‘tkir virusli gepatit va jigar o‘smalarida ham tavsiya etilmaydi. Nojo‘ya ta’sirlaridan biri hayz siklining buzilishi (12% holatlarda) kuzatilishi, kamdan kam ko‘ngil aynish, qusish, depressiya, vazn ortishi, bosh og‘rig‘i, sut bezlari shishishi kuzatilishi mumkin. Progestagen tabletkalarini hayzning 1-kunidan uzluksiz va bir xil vaqtlarda qabul qilish kerak. Progestagen preparatlari sut ishlab chiqarishga deyarli ta’sir qilmagani uchun emiziklilar uchun xavfsiz hisoblanadi.

Agar tabletkani qabul qilish 3 soatga kechikib ketsa, 48 soat ichida qo‘shimcha kontratsepsiya vositalarini qo‘llash kerak. Agar 1 dona tabletka ichish esdan chiqib qolsa, uni imkon qadar tezroq ichib, keyingisini yana o‘z vaqtida ichish kerak.

Progestagenlarning inyeksiya turi ham bo‘lib, ular turiga qarab oyda, yoki ikki oyda bir marta qilinadi. Bu tur inyeksiyalar vaqtincha hayz kelishini to‘xtatib ham qo‘yishi mumkin. Nojo‘ya ta’sirlariga ugri toshishi, bosh og‘rig‘i, vazn ortishi, jinsiy maylning susayishi kabilar kiradi.

Inyeksiya to‘xtatilgandan keyin homiladorlik imkoniyati 9 oydan so‘ng to uzog‘i 2-yilgacha bo‘lgan muddatda tiklanadi.

Tarkibida progestin bo‘lgan imlplantat uzoq muddatli va doimiy kontratsepsiya turiga kiradi. Ular o‘rtacha 5-yilga mo‘ljallangan bo‘ladi. 70 kg vazndan kichik ayollar uchun 7-yilgacha ham yetadi. Implantatni o‘rnatishda tomir, nerv va terini jarohatlamaslikka e’tibor berish kerak. Asosiy nojo‘ya ta’sirlari amenoreya (hayz kelmasligi) yoki nomuntazam va uzoq davom etadigan qon kelishlari.

“Mirena” bachadon ichi tizimi – bu levonorgestrel deb nomlanuvchi sun’iy jinsiy gormonni bachadon bo‘shlig‘iga ohista chiqarish orqali homiladorlikdan saqlaydigan vosita hisoblanadi. U “T” shaklida bo‘lib taqriban 3 sm uzunlikdagi yumshoq egiluvchan plastikdan yasalgan.

Kontratsepsiya (homiladorlikdan saqlanish) vositalari

Mavzuga oid boshqa materiallar

Ma'lumot topilmadi